Lugina po gëlltitej ngadalë nga hija teksa dielli binte pas një kreshtë të largët.
Gjendesha në një rrugë të rrethuar nga të dyja anët nga një lëmsh ahu, rreth një orë më këmbë nga hoteli. Ngrirë nga dëbora, para meje ishte një gjurmë e madhe putrash.
I kisha kushtuar pak vëmendje kur dikush kishte përmendur se këto pyje ishin shtëpia e arinjve, rrëqebullit dhe ujqërve.
Pemët filluan të shushuritnin nga era.
Nuk ishte vetëm jeta e egër që më zgjonte ankthin ndërsa u ktheva me nxitim në pistë atë natë. Isha thellë në Bjeshkët e Nemuna.
I mbyllur për pesë dekada gjatë epokës komuniste, rajoni më vonë u bë i njohur për gjakmarrjen, shpopullimin dhe dhunën.
Në librin e tij të vitit 1998, “Malet e Nemuna”, Robert Carver takon dy misionarë që kanë ngritur një zyrë turistike në Bajram Curri, qyteti më i afërt nga atje.
Një ide që ai e konsideron qesharake.
Por çfarë do të mendonte ai për faktin që isha atje për argëtimet më të këndshme të pushimeve, një udhëtim me ski? Dhe që të ofron disa nga skitë më të bukura që kam përjetuar ndonjëherë.
Kisha udhëtuar për në Prishtinë, më pas mora një taksi për tre orë, teksa shiu u shndërrua në borë.
Menjëherë pas kalimit në Shqipëri, shoferi vuri në dukje bunkerët e betonit afër anës së rrugës, disa nga 750 mijë të instaluar nga Enver Hoxha teksa forconte kombin e izoluar midis viteve 1960 dhe 1980.
Më tej kaluam kthesën për në Tropojë.
Në Bajram Curri u kthyem në veri mbi një urë dhe më pas në Parkun Kombëtar të Luginës së Valbonës, një luginë e egër me anë të pjerrëta që shtrihet në kufirin malazez.
Hedhurinat buzë rrugës së qytetit dhe ndërtesat ia lanë shpejt vendin peizazhit të bukur natyror, rruga që gjurmon rrjedhën e lumit të vrullshëm.
Pranë fshatit të Dragobisë kaluam një sërë fermash të vogla që dukeshin idilike dhe para-industriale, barishte në kullota të vogla me gardhe me kunja druri.
Në kohën kur shkuam në Qendrën Turistike të Valbonës, një grup shtëpizash prej druri ku do të qëndroja, moti ishte i zymtë.
Kurse të nesërmen në mëngjes, hapa derën e shtëpisë për të parë që retë ishin pastruar.
Rrezet e diellit lanë majat e thyera që ngriheshin lart nga dyshemeja e luginës, duke lënë një përshtypje shumë të mirë për Dolomitet.
Me përjashtim të tyre, të mbushur me teleferikë dhe pista, asgjë tjetër nuk kishte, asnjë lloj infrastrukture skijimi, vetëm disa bujtina dhe vetëm një rrugë që shkon deri në luginën qorre.
Teksa shikoja, nja dy kuaj erdhën duke ecur përgjatë, të pashoqëruar dhe me sa duket sapo kishin dalë për një shëtitje.
Me udhërrëfyesin tonë slloven Rok Zalokar dhe pilotin gjerman Dethlef Gensel u nisëm drejt perëndimit dhe drejt kreshtës së lartë në skajin më të largët të luginës së Valbonës.
Diku nën dëborë ishte rruga që të çonte në luginën fqinje të Shalës, një rrugë e cila ishte “një nga më të rrezikshmet në Shqipërinë veriore”, sipas librit të Carver të vitit 1998.
Zbritem në majë të një grupi majash midis fshatrave Theth dhe Ducaj, u ngjitëm dhe më pas pamë sesi helikopteri po zbriste në luginë.
Në fund, rreth një mijë metra poshtë, u rigrupuam, pa frymë.
Vazhduam të ecnim gjithë mëngjesin, derisa kërcënimi i motit të keq na detyroi të ktheheshim në shtëpi.
Turistët mbërritën në Shqipëri menjëherë pas përfundimit të komunizmit në vitin 1992, por tranzicioni i lëkundur drejt një ekonomie tregu çoi shpejt në paqëndrueshmëri të mëtejshme.
Familjet shisnin shtëpi dhe bagëti për të siguruar paratë në ato që rezultuan të ishin skema piramidale. Ato u shembën përfundimisht në 1997, pati një kryengritje të armatosur dhe një forcë paqeruajtëse ndërkombëtare u dërgua për të rivendosur rendin.
Kurse Kosova fqinje ra në luftë vitin që pasoi.
Vetëm gjatë dekadës së fundit turistët kanë filluar të eksplorojnë malet përreth Valbonës, vetëm në numër të vogël dhe pothuajse gjithmonë në verë.
Kështu, një brez malesh pak të vizituara dhe me pak ski, janë ideale për ski me helikopterë.
“Kam jetuar gjithë jetën në rajonin e Ballkanit. E dija se kishte disa male vërtet të bukura për të bërë ski dhe ngjitur në Mal të Zi dhe Kosovë, por në të vërtetë nuk e kisha kuptuar se sa potencial kishin këto male”, ka thënë Zalokari.
Pasi vizitoi Valbonën në vjeshtë për një pushim të mëtejshëm, ai dhe partnerja e tij Petra Brajnik hapën kompaninë e tyre të re në janar të vitit 2019.
Pas një ndërprerjeje të pandemisë, këtë vit ishte vetëm sezoni i tretë, ku secili zgjati vetëm tre javë.
Momentet më të paharrueshme gjenden në malet përreth. Në ditën tonë të dytë, zbritëm në veri të Thethit dhe pamë re që derdheshin mbi kurrizin pranë nesh, si një përrua që lëviz me shpejtësi mbi një gur të lëmuar.
Malet kulmohen në rreth 2 mijë e 600 metra, por ndërsa shikoni nëpër mjegull deri në dyshemetë e luginës pa borë, duket si në Himalaje.
Kur vendi më në fund filloi të hapej në vitet 1990, shumë shqiptarë u larguan në kërkim të perspektivave më të mira jashtë vendit.
Në vitin 1997, Valbona ishte me dhjetë familjet e saj të fundit. Por disa u kthyen nga emigrimi për të përdorur të ardhurat për të hapur bujtina të vogël për t’u kujdesur për numrin në rritje të vizitorëve të verës.
Megjithatë, turizmi dimëror mbetet pothuajse inekzistent, kryesisht i kufizuar te shqiptarët që udhëtojnë me makinë në fundjavë për të bërë foto dasmash apo selfie për në Instagram.
Zalokar shpreson të zgjasë gradualisht sezonin e tij në gjashtë javë dhe se skijimi me helikopter mund të ndihmojë në inkurajimin e turizmit dimëror në shkallë të vogël, duke siguruar qëndrueshmërinë gjatë gjithë vitit të fshatrave të vegjël të luginës.
Por helikopterët lënë edhe gjurmën e tyre të karbonit që duhet të peshohet kundrejt përfitimeve për mjetet e jetesës lokale.
Airbus H125 që përdorëm konsumon rreth 32 litra karburant për çdo pasagjer që paguan në orë. Mysafirët zakonisht fluturojnë për katër orë gjatë udhëtimit të tyre gjashtë netësh.
Metodat e llogaritjes së emetimeve të karbonit ndryshojnë, por rezultojnë dukshëm më të vogla se sa për një fluturim ekonomik kthimi nga Londra në New York ose Dubai.
Më duhej të largohesha për t’u kthyer në Londër, vetëm me dy ditë e gjysmë skijimi në Valbonë.
Udhëtuam me udhëzuesin italian Enrico Mosetti dhe pamë një sërë pikash në anën jugore të luginës.
Kushtet ishin të përsosura. Diell i ndritshëm, qiell i thellë blu, borë më e thellë.
