Homeri
Iliada
Odiseja
Me emrin e Homerit, poetit epik legjendar të Greqisë, për qenien dhe veprimtarinë letrare të të cilit kritika moderne ka mendime të ndryshme, janë lidhur dy poemat e mrekullueshme të letërsisë greke që shkëlqejnë dhe në letërsinë botërore: “Iliada” dhe “Odisea”.

“Iliada” e cila përshkruan luftën e grekëve kundër Trojës, u formua aty nga shek. VIII para e. sonë, kurse “Odisea” në të cilën janë paraqitur peripecitë e udhëtimit të Odisesë gjatë kthimit të tij për në atdhe, u formua në shek. VII. Është vërtetuar arkeologjikisht se poemat e Homerit, megjithëse të mveshura shumë me fantazi poetike, pasqyrojnë ngjarje të vërteta historike, të një kohe shumë më përpara formimit të tyre, pikërisht në shek. XIII-XII si dhe ndryshimet e ndodhura në dy shekujt e parë të mijëvjeçarit të fundit para e. sonë. Ato krahas me të dhënat arkeologjike janë një burim i rëndësishëm për njohjen e jetës së Greqisë të asaj kohe.

Në poemat e Homerit ne ndeshemi dhe me disa të dhëna për historinë e Ilirisë si p.sh. për pjesëmarrjen e paionëve në luftën e Trojës, për lokalizimin e vendbanimeve të tyre, për pjellorinë e tokës së tyre, dhe asaj të thesprotëve (Epir), etj. Këto grimca njoftimesh kanë rëndësi mbasi janë lajmet e shkruara më të vjetra që kemi për historinë e Ilirisë.

Iliada
Libri II

Tani më poshtë, do të përmend ata që Argon pellazgjik

banonin si edhe ata që banonin Alën, Alopën e Trehinën,

si edhe ata që zotëronin Fthian si edhe Helladën me gra të bukura.

Guneu nga Kyfi solli njëzet e dy anije;

e ndiqnin atë enienët, ashtu edhe perrebejt luftarakë

të cilët banonin në Dodonën dimërkeqe,

Hipothou solli fiset e pellazgëve fqinjë,

ata të cilët banonin Larisën pjellore;

ata i udhëhiqte Hipothou e Pileu, pinjoll i Aresit,

dy të bijtë e pellazgut Letho Teutamidit.

Gjithashtu Pyraihmi solli paionët harklakuar

larg prej Amydonit, nga Aksi shtratgjerë,

Aksi, uji shumë i bukur i të cilit vërshon tokën,

Libri X

Pastaj atij iu përgjegj Doloni, i biri i Eumedit:

“Ty unë këto do t’i them me përpikmëni.

Anës së detit kanë zënë vend karianët e paionët harklakuar

si edhe lelegët, kaukanët dhe pellazgët hyjnorë,

kurse në Thymbrë u vendosën lykët e myzët e patrembur

Libri XVI

O Zeus, mbret dodonas e pellazgjik, që banon larg,

që kujdesesh për Dodonën dimërkeqe ku për rreth janë selët,

ty banojnë fallxhorët që s’lajnë këmbët e flenë për tokë

I pari hodhi heshtën vezulluese Patrokli

për karshi dhe drejt mesit ku shumica luftonte,

afer kiçit të anijes së Protesilaut zëmërmadh,

dhe goditi Pyraihmin i cili paionët kalorë me përkrenare

i solli prej Amydonit, prej brigjeve të Aksit të gjërë;

atë e goditi në sup të djathtë, kurse ai me shpinë në pluhur

ra duke bërtitur, dhe shokët e tij paionë u frikësuan.

Libri XVII

O Zeus, mbret dodonas e pellazgjik, që banon larg,

që kujdesesh për Dodonën dimërkeqe ku për rreth janë selët,

ty banojnë fallxhorët që s’lajnë këmbët e flenë për tokë

I pari hodhi heshtën vezulluese Patrokli

për karshi dhe drejt mesit ku shumica luftonte,

afer kiçit të anijes së Protesilaut zëmërmadh,

dhe goditi Pyraihmin i cili paionët kalorë me përkrenare

i solli prej Amydonit, prej brigjeve të Aksit të gjërë;

atë e goditi në sup të djathtë, kurse ai me shpinë në pluhur

ra duke bërtitur, dhe shokët e tij paionë u frikësuan.

Libri XXI

Atëherë i biri i Peleut me heshtën majëprehtë

u vërsul i pezmatuar për lë vrarë Asteropeun,

të birin e Pelegonit; këtë Aksi shtratgjerë

e kishte lindur me Peribenë e Akesamenit, të bijën

më të madhe të tij, me të cilën në shtrat kishte rënë lumi i thellë.

Atij Akili iu vërsul, kurse ai nga ana e lumit i doli përballë

duke pasur dy heshta në duar; zemërimin që kishte në kokë

Ksanthi ia kishte ndezur për djemt e fuqishëm të vrarë në luftë

të cilët Akili pa mëshirë i kishte vrarë dhe hedhur në lum.

Kur ata u ndeshën ball për ball,

i pari foli Akil hyjnori këmbëshpejtë:

“Kush je ti prej burrave qe kundër meje guxon të vish?

Është fatkeq ai djalë që mërinë time kundërshton”

Atij menjëherë iu përgjegj i biri i shkëlqyer i Pelegonit:

“O Peleid zëmërgjërë, për fisin tim pse pyet?

Jam nga Paionia pjellore dhe e largët,

burrave paionë heshtëgjatë u prij; kam

njëmbëdhjetë ditë që kam ardhur në Ilion.

Fisi i im vjen prej Aksit me rrjedhë të gjerë

(prej Aksit që me ujë shumë të mirë tokën vërshon)

që lindi Pelegonin, shtizorin e përmendur; prej këtij thonë

se Linda unë. Tashti të luftojmë o Akil i ndritur”.

Kështu kërcënueshëm ai foli, kurse Akili hyjnor e ngriti

heshtën peljade; por në të njëjtën kohë me dy heshta

përballë i dolli Asteropeu heroi;

dhe menjëherë mburojën e qëlloi, por në asnjë vend

mburoja nuk u ça; e ndaloi floriri, dhuratë hyjnore;

me heshtën tjetër shkarazi i goditi Ilërën e krahut

të djathtë nga rodhi gjak i zi, kurse arma që kaloi mbi të

u ngul në tokë e uritur për mish.

Pastaj i dyti Akili drejtoi heshtën

kunder Asteropeut. qe donte (‘a vriste,

prej kësaj ai shpëtoi, kurse heshta u ngul

deri ne gjysme te shtizës prej frasheri ne bregun e larte te lumit.

Ne ate kohe Peleidi shpaten e mprehtë, duke nxjerre nga brezi.

u sul mbi të; kurse ai heshtën e Akilit

nuk mund t’a nxirrte nga bregu ku dora e shëndoshë e kishte futur.

Tri herë u përpoq. i hidhëruar, ta rrëmbente,

tri here fuqia e la; dhe radhën e katërt, kur plot mëri

përpiqej të mirrte heshtën prej frashëri të Aiakidit

më përpara Akili ia nxori shpirtin.

I goditur në bark aftr kërthizës nga ku

u derdhën në tokë të brendëshmet, terri i mbuloi sytë

kur ishte duke dhënë shpirt.

Pastaj ai [Akili] shkoi kundër kalorëve paionë me përkrenare

të cilët kishin frikë të kalonin lumin,

mbasi panë trimin në një betejë të tmerëshme

të vrarë nga krahu i fortë i Peleidit.

Këtu ai vrau Thersilohun, Mydonin, Astypylin,

Mnesin, Thrasin, Ainin dhe Ofelestin;

dhe shumë të tjerë do t’i kishte vrarë këmbëshpejti Akil,

nëqoftëse nuk do të ishte futur në mes lumi i thellë e i trubullt.

Odiseja
Libri XIV

U ënda për nëndë ditë, kurse në natën e dhjetë të zezë,

vala e madhe më shtyu në tokën e thesprotëve.

Këtu më priti mbreti i thesprotëve Feidoni

hero e bujar; i biri i tij i dashur erdhi

të më marri në shtëpi, të dërmuar nga të ftohtit e nga lodhja,

pasi më ngriti më çoi në pallatin e të jatit

ku më dha të dyja, këmishë dhe mantel.

Këtu unë dëgjova për Odiseun; kurse ai [mbreti] thoshte

se e priti dhe u suall bujarisht me të kur kthehej në atdhe,

më tregoi të gjitha pasuritë që Odiseu kishte grumbulluar

bakrin, arin dhe hekurin shumë të punuar.

Një pasuri që mjaftonte për të mbajtur etër e bij për dhjetë breza;

Kaq gjëra të çmueshme gjendeshin në pallatin mbretëror.

Dhe thonte se në Dodonë kishte shkuar për t’u këshilluar me hyun

dhe për të dëgjuar nga lisi i gjatë fallxhor mendimin e Zeusit

në se duke u kthyer në tokat pjellore të Ithakës së tij,

pas një kohe të gjatë, të tregohej apo jo se kush ishte.

Libri XIX

Unë tani mora vesh kthimin e Odiseut;

diku, në tokat pjellore të thesprotëve

jeton dhe sjell thesare të shumta dhe të çmueshme

Kështu më tha mbreti i thesprotëve Feidoni,

i cili pasi u bëri fli perëndive të pavdekshëm

kishte pregatitur një anije të shpejtë dhe bashkë me njerëz e kishte nisur

Për të fuar Odiseun në atdheun e tij.

Por mua më përcolli më përpara, me që rastësisht erdhi një anije

thesprote, e cila lundronte për në Dulihin e pasur me grurë.

Por më parë ai më tregoi pasuritë që Odiseu kishte mbledhur,

me të cilat mund të mbahet një familje për dhjetë breza;

Kaq gjëra të çmueshme gjendeshin në pallatin mbretëror.

Pastaj thonte se kishte vajtur në Dodonë për t’u këshilluar me hyun

dhe për të dëgjuar nga lisi i gjatë falxhor mendimin e Zeusit,

në se duke u kthyer në atdheun e tij,

pas një kohe të gjatë, të tregonte ose jo se kush ishte.

/infoculture.info