Ajri i pastër është thelbësor për shëndetin, por shumica e njerëzve në botë janë të ekspozuar ndaj ndotjes së ajrit që nuk përmbush standardet e Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH). Sipas OBSH-së, ndotja e ajrit shkakton 7 milionë vdekje të parakohshme çdo vit. Disa nga qytetet më të ndotura janë në Azi, përfshirë New Delhi, Dhaka, Bangkok dhe Jakarta.

Cilat janë ndotësit më të rrezikshëm dhe burimet e tyre?

Shumica e ndotësve vijnë nga djegia e lëndëve djegëse si qymyri, gazi natyror, benzina dhe nafta. Ndotësit më të rrezikshëm janë grimcat e imta të thithshme, të njohura si PM 2.5, të cilat mund të depërtojnë thellë në mushkëri. Grimcat më të mëdha, PM 10, krijohen nga bujqësia, minierat dhe erozioni i dheut. Po ashtu, gazrat si dioksidi i azotit (NO₂) dhe dioksidi i squfurit (SO₂), që prodhohen nga djegia e karburanteve, janë shumë të dëmshëm.

Burimet e ndotjes ndryshojnë sipas rajonit: në Jakarta, ndotja vjen nga motorët dhe kazanët industrialë, në Indi dhe Tajlandë nga djegia e mbeturinave bujqësore, ndërsa në Dhaka nga oxhakët e fabrikave të tullave. Zjarret në pyje shkaktojnë ndotje sezonale në Brazil dhe Amerikën e Veriut.

Si ndikon ndotja e ajrit në shëndet?

Sipas Institutit të Efekteve Shëndetësore, ndotja e ajrit është faktori i dytë kryesor i vdekjeve të parakohshme në botë, pas tensionit të lartë të gjakut. Ajo mund të shkaktojë:

• Sulme të astmës, sulme në zemër dhe goditje në tru

• Sëmundje të rënda të zemrës dhe mushkërive, si COPD dhe infeksione të frymëmarrjes

• Probleme të zhvillimit te fëmijët, duke ndikuar në rritjen dhe aftësitë kognitive

Në Azinë Lindore dhe Paqësor, më shumë se 500 milionë fëmijë thithin ajër të ndotur, duke shkaktuar vdekjen e 100 fëmijëve nën 5 vjeç çdo ditë.

Si mund të kuptojmë nëse ajri është i sigurt?

Mbi 6,000 qytete në 117 vende monitorojnë cilësinë e ajrit, dhe shumë aplikacione të motit ofrojnë të dhëna mbi këtë. Shumë vende përdorin Indeksin e Cilësisë së Ajrit (AQI), i cili përdor numra dhe ngjyra për të treguar sa i ndotur është ajri. Megjithatë, standardet ndryshojnë nga një vend në tjetrin, prandaj krahasimi i vlerave të AQI midis vendeve mund të jetë i vështirë.

Si të mbrohemi nga ndotja e ajrit?

Për të zvogëluar ekspozimin ndaj ajrit të ndotur, rekomandohet:

• Qëndrimi brenda gjatë ditëve me ndotje të lartë

• Mbajtja e maskave, veçanërisht në qytetet e ndotura

• Kujdesi për ndotjen e brendshme, duke shmangur djegien e qirinjve, temjanit ose gatimin pa ventilim të mirë

A ndihmojnë pastruesit e ajrit?

Pastruesit e ajrit mund të jenë efektivë në ambiente të vogla dhe për njerëzit që qëndrojnë pranë tyre, por kanë kufizime. Një pajisje e vogël nuk mund të pastrojë ajrin në një dhomë të madhe. Gjithashtu, ato janë të shtrenjta dhe të paarritshme për shumicën e njerëzve që vuajnë më shumë nga ndotja e ajrit.

Përfundim

Ndotja e ajrit është një problem i madh global që ndikon drejtpërdrejt në shëndetin tonë. Duke kuptuar burimet e ndotjes dhe duke marrë masa mbrojtëse, mund të zvogëlojmë rrezikun e ekspozimit dhe të mbrojmë shëndetin tonë.