Ndërsa Izraeli godet pamëshirshëm Gazën me eksplozivë të lartë, ndërkohë që vazhdon të imponojë një okupim brutal në Bregun Perëndimor dhe duke ligjësuar ligje më përçarëse në Izrael, njerëzit anembanë botës mund të dëgjohen duke pyetur se pse historia e këtij rajoni është kaq shumë i përlyer në gjak? Ndoshta, kjo vjen si rrjedhojë e mungesës së përgjithshme të njohurive historike, ose mbase për shkak të një fushate të gjatë në median perëndimore, në të cilën aspektet e historisë janë eliminuar qëllimisht.

Nga një këndvështrim i jashtëm, telashet për Palestinën filluan në vitin 1918, kur Perandoria Osmane u detyrua t’ia lëshonte territorin Lidhjes së Kombeve, e cila ia dorëzoi atë britanikëve për ta administruar si mandat. Më vonë do të zbulohej se britanikët dhe francezët kishin qëllime të tjera, pasi kishin nënshkruar fshehurazi Marrëveshjen Sykes-Picot në 1916 dhe kishin shpallur publikisht Deklaratën e Balfour në 1917.

Ajo që ndodhi më pas është e njohur. Më pak e njohur është ajo që ekzistonte më parë. Me fjalë të tjera, një sundim i vazhdueshëm 401-vjeçar i Perandorisë Osmane u shënua si një periudhë e ndjekur nga paqja, bashkëjetesa harmonike dhe lulëzimi i kulturës vendase.

Për osmanët, rëndësia e Palestinës buronte nga kryeqyteti i saj historik Jerusalemi (Kudsi), i cili konsiderohet si qyteti i tretë më i shenjtë i Islamit, pas Mekës dhe Medinës. Për dinastinë osmane, e cila mbështetej te Kalifati Islamik, administrimi i këtyre tokave shihej si detyrë e shenjtë.

E megjithatë, duke pasur parasysh pozicionin e Jerusalemit si i shenjtë për dy fetë e tjera abrahamike, perandoria osmane kurrë nuk u përpoq të prishte harmoninë që ekzistonte midis besimtarëve të feve të ndryshme që jetonin në këto toka të shenjta.

Raja Shehadeh, një avokat palestinez nga qyteti Ramallah, shkrimtar dhe bashkëthemelues i organizatës fituese të çmimeve palestineze për të drejtat e njeriut Al-Haq, ritheksoi për TRT World rëndësinë e bashkëjetesës mes dy vendeve gjatë asaj periudhe.

Ai ka vendosur të gjurmojë hapat e xhaxhait të tij osman dhe të gërmojë në peizazhin historik të Palestinës osmane, ndoshta me shpresën për të balsamuar dhimbjen me kujtesën e tanishme. Nëpërmjet veprës së tij letrare, “Një përçarje në kohë”, botuar në vitin 1997, ai tregon mbi identitetin dikur të dëshirueshëm osman, duke u ofruar lexuesve një pasqyrë të thellë të jetës gjatë kësaj epoke.

“Palestina osmane ka një rëndësi të madhe për të kuptuar historinë dhe identitetin palestinez. Ishte një kohë kur të tria fetë monoteiste bashkëjetonin pa konflikt”, shprehet ai.

Ardhja e osmanëve në Palestinë

Kur sundimtari osman Selim I pushtoi rajonet që tani përbëjnë Sirinë dhe Palestinën e sotme në shekullin e 16-të, Levanti kishte përjetuar tashmë trazira të shumta.

Para humbjes së tyre nga sulltani legjendar Ejubid Salahuddin Ejubit në vitin 1187, kryqtarët nga Evropa kishin pushtuar vazhdimisht Palestinën dhe kishin masakruar një pjesë të konsiderueshme të popullsisë myslimane.

Pas betejës së Marj Dabiq-it, gjatë së cilës Sulltan Selim pushtoi Jerusalemin dhe territoret palestineze përreth Mamlukëve, një proces rindërtimi u shpalos në këtë rajon historik. Palestina, e ndarë në provinca të shumta administrative, përjetoi një periudhë të jashtëzakonshme stabiliteti 401-vjeçar, të mundësuar nga uniteti dhe harmonia e shoqërisë së saj të larmishme.

Udhëtimi me ‘xhaxhain osman’

Najib Nassar, xhaxhai i Raja Shehadeh, ishte një palestinez i krishterë që jetoi në Palestinën e shekullit të 19-të dhe fillimit të shekullit të 20-të, pak para se të fillonte mandati britanik. Ai kishte hedhur poshtë të gjitha identitetet e tjera dhe këmbënguli të përkufizohej si “osman”.

Më shumë se një shekull më vonë, udhëtimi i Naxhibit na mundëson t’i shpëtojmë pushtimit nëpërmjet imagjinatës sonë “në një kohë më të mirë, më paqësore të kufijve të hapur që të gjitha janë bërë kaq të largëta nga realiteti aktual kufizues”, thotë Shehadeh.

Xhaxha Naxhibi ishte një avokat i pranisë osmane në atdheun e tij, edhe gjatë tri viteve ose më shumë që kaloi duke iu shmangur ushtarëve osmanë për shkak të kundërshtimit të tij të zëshëm ndaj përfshirjes së Perandorisë në Luftën e Parë Botërore. Nëpërmjet gjithë kësaj, ai kurrë nuk u lëkund në angazhimin e tij ndaj “osmanizmit” të tij.

Çfarë e motivoi lidhjen e fortë të Najibit me identitetin osman? Kuptimi i kësaj mund të hedhë dritë mbi arsyen pse komunitete të ndryshme në Palestinën Osmane ndanin ndjenja të ngjashme.

Një shtet atëror

Ruajtja e harmonisë për popullsinë shumëfetare të Palestinës rezultoi nga vendosmëria e Perandorisë Osmane për të mos ndjekur kolonizimin në rajon.

“Otomanët mund të kishin nevojë për reforma, sigurisht, por në fund të fundit, ishte një regjim multietnik që nuk u përpoq kurrë të kolonizonte rajonin,” thotë Shehadeh në “Një përçarje në kohë”, duke cituar fjalët e xhaxhait të tij.

Bashkëjetesa buronte nga mekanizmi administrativ osman i njohur si “sistemi i miletit”, i përshkruar ndryshe si “hajmali” e harmonisë shoqërore nga Mim Kemal Oke, historian dhe profesor i Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Universitetin e Tregtisë në Istanbul.

Termi “milet”, i përcaktuar zakonisht si “komunitet fetar”, u përdor nga osmanët për të përfaqësuar komunitetet fetare jomyslimane.

Autoriteti qendror nuk i ka kategorizuar grupet minoritare bazuar në prejardhjen e tyre etnike. Përkundrazi, ata ishin të organizuar sipas përkatësive të tyre fetare. Nëpërmjet një serie të strukturuar negociatash me krerët e këtyre komuniteteve fetare, sistemi i miletit u shfaq si një shembull i suksesshëm i autonomisë joterritoriale.

Perandoria qeveriste grupe të ndryshme të pakicave fetare nën një rregull të vetëm dhe luajti një rol pajtues mes tyre, siç thotë profesor Oke për TRT World. Ky ishte një rezultat i qenësishëm i qasjes paternaliste të qeverisjes së shtetit, mbikëqyrjes dhe koordinimit të ndërveprimeve ndërmjet grupeve të ndryshme.

Autoriteti qendror njohu grupe të ndryshme fetare, si besimet greke ortodokse, armene, katolike dhe protestante midis të krishterëve, duke u dhënë atyre autonominë për të emëruar udhëheqësit e tyre, për të menaxhuar punët e tyre të brendshme, për të ruajtur gjuhën e tyre, për të mbajtur gjykata të pavarura dhe për të praktikuar besimet fetare. Anëtarët e këtyre komuniteteve shpesh zinin role të spikatura në qeveri dhe ndoqën përpjekje të ndryshme ekonomike dhe profesionale.

Siç vë në dukje edhe historiani Beshara B. Doumani, deri në fund të shekullit të 19-të, populli i Palestinës përjetoi një nivel të konsiderueshëm të vetëqeverisjes. Në kohën kur dielli perëndoi në epokën osmane, Deklarata e Balfourit të vitit 1917 u ofronte hebrenjve të drejta ekskluzive politike për të krijuar një “shtëpi kombëtare”. Në të kundërt, johebrenjëve, të cilët përbënin 90% të popullsisë në atë kohë, u siguroheshin vetëm të drejtat civile dhe fetare.

Mozaiku

Ndikimi historik i vetëqeverisjes së komuniteteve pakicë në Palestinën Osmane mund të ndryshojë potencialisht mënyrën se si ne interpretojmë historinë e rajonit, duke theksuar diversitetin dhe jo uniformitetin.

Sundimi shekullor osman u dha tokave palestineze “një aromë të veçantë kulturore, mitologji dhe kujtesë historike për çdo fshat, qytet dhe qytet, dhe, në një nivel më të gjerë, për grupe fshatrash dhe rajonesh të tëra”, thotë Prof Doumani.

Ashtu si Naxhib Nassar, mozaiku i madh i nënshtetasve të Perandorisë po i mbante fort trashëgimitë e tyre kulturore, gjë që duket se ua kishte bërë më të lehtë ruajtjen e besnikërisë ndaj shtetit.

Ajo që Raja, autori i më shumë se një duzinë librash mbi trashëgiminë palestineze, gjeti gjatë hulumtimit të tij në kujtesën e Najibit, ishte se identiteti i krishterë ishte i fortë edhe midis bashkëkohësve të xhaxhait të tij. “Ata nuk gjetën asnjë kontradiktë midis të qenit të krishterë dhe osmanë dhe mendonin se të drejtat dhe liria e tyre për të praktikuar fenë e tyre mbroheshin. Ata gjithashtu mendonin se mund të merrnin pjesë si të krishterë në jetën politike pa kufizime,” thotë ai.

Uniteti i Abrahamit

Popullsia myslimane e Palestinës, nga ana tjetër, i detyrohej kryesisht besnikërisë së saj autoritetit qendror në Istanbul, duke qenë se Sulltani Osman mbante rolin e Kalifit, kreut të komunitetit mysliman në mbarë botën. Ata e perceptonin veten si qytetarë dhe jo thjesht si subjekte të Perandorisë dhe ky identitet gjithëpërfshirës osman kishte përparësi ndaj përkatësive më të ngushta etnike, sipas Prof Oke.

Ngjashëm me karakteristikat e ndryshme në rajon, edhe kjo ishte e destinuar të evoluonte, e ndikuar nga ngritja e nacionalizmit në shekullin e 19-të në pjesë të tjera të botës. Ajo u pasua nga shfaqja e nacionalizmit arab nëpër territoret osmane në shekullin e 20-të.

Sot, praktika osmane e dhënies së ligjeve unike të zbatueshme për çdo grup fetar ndiqet ende nga shumica e vendeve në Lindjen e Mesme, shpjegon autori me bazë në Ramallah.

“Megjithatë, lloji dhe shtrirja e bashkëjetesës mbizotëruese në epokën osmane nuk është më e mundur, kryesisht për shkak të politizimit të fesë, gjë që nuk ka qenë hasur atëherë,” shton ai.

Fryma harmonike e qëndrueshme rezonon edhe sot e kësaj dite përmes një mbishkrimi në portën Jaffa të qytetit të vjetër të Jeruzalemit, të vendosur atje nga Sulejmani I, i njohur si “Sulejmani i Madhërishëm”. Ai thotë: “Nuk ka Zot tjetër përveç Allahut dhe Ibrahimi është miku i Tij”. Kjo deklaratë shërben për të bashkuar besimtarët e të tre feve abrahamike, pasi ata të gjithë e nderojnë Abrahamin si një figurë të shquar.

Realitetet historike që janë në kontrast me Palestinën e sotme të pushtuar nënkuptojnë, për Shehadehun, se “kohët osmane shikohen me nostalgji dhe mall për periudhën kur nuk kishte kufij mes shteteve të krijuara nga imperialistët perëndimorë pas Luftës së Parë Botërore”.